نحوه ارزیابی و انتخاب طرح های تامین مالی جمعی

وقتی برای اولین بار وارد صفحه طرح‌های یک پلتفرم تأمین مالی جمعی می‌شوید، با لیستی از پروژه‌ها روبه‌رو هستید که هر کدام سود، مدت و توضیحات خاص خودشان را دارند. بعضی در حوزه تولید هستند، بعضی در کشاورزی، بعضی در خدمات؛ برخی ضمانت‌نامه بانکی دارند، برخی روی اعتبار شرکت متکی‌اند. در این شرایط، اگر ندانید دقیقاً دنبال چه می‌گردید و چه فیلترهایی باید داشته باشید، انتخاب طرح بیشتر شبیه حدس‌زدن می‌شود تا تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری.

در این مقاله قدم‌به‌قدم می‌بینید چطور طرح‌های تأمین مالی جمعی را فیلتر کنید، از بین ده‌ها گزینه چند طرح مناسب خودتان را انتخاب کنید و سرمایه‌تان را هوشمندانه بین آن‌ها پخش کنید؛ اگر چنین راهنمای عملی‌ای می‌خواهید، ادامه متن را بخوانید.

راهنمای گام‌به‌گام ارزیابی و انتخاب طرح‌های تأمین مالی جمعی

گام اول: ارزیابی خود سکو

قبل از هر طرحی، مطمئن شوید سکویی که طرح روی آن منتشر شده، خودش قابل‌اعتماد است؛ اگر در این مورد دقت کافی نداشته باشید، بقیه موارد هم فایده زیادی ندارد. پس به  این چند نکته دقت کنید:

• آیا سکو مجوز رسمی و فعالیت تحت نظارت نهاد ناظر (مثلاً فرابورس) دارد؟ برای بررسی مجوز سکو می توانید به صفحه فهرست سکوهای دارای مجوز از فرابورس مراجعه کنید. 
• آیا در سکوی مورد نظر در صفحه معرفی یا گزارش‌ها، سابقه طرح‌های تأمین‌شده و تسویه‌شده را شفاف نشان می‌دهد؟
• برای هر طرح، اطلاعات کامل درباره ریسک‌ها، تضامین و قرارداد ارائه می‌کند و بعد از سرمایه‌گذاری، گزارش دوره‌ای در اختیار شما می‌گذارد؟

اگر پاسخ این سؤال‌ها مبهم یا منفی است، بهتر است سراغ سکوی دیگری بروید و وقت‌تان را صرف ارزیابی طرح‌های آن سکو نکنید.

گام دوم: فیلتر اولیه طرح‌ها در صفحه پروژه‌ها

وقتی وارد صفحه طرح‌های تامین مالی جمعی می‌شوید، قرار نیست همان لحظه انتخاب نهایی کنید؛ فقط باید چند گزینه اولیه را غربال کنید. بدون باز کردن همه جزئیات، این موارد را در همان صفحه پروژه/کارت طرح ببینید:

حوزه فعالیت
ببینید طرح در چه صنعتی است (تولید، کشاورزی، خدمات و …). بهتر است در اولویت، سراغ حوزه‌هایی بروید که کلیت آن را می‌شناسید و تصویر نسبی از ریسک‌هایش دارید.

مدت اجرا

به بازه زمانی طرح (مثلاً ۶ یا ۱۲ ماه) نگاه کنید و آن را با افق زمانی‌ای که قبلاً برای خودتان مشخص کرده‌اید مقایسه کنید. اگر می‌دانید در این مدت به پول نیاز دارید، آن طرح گزینه مناسبی نیست یا فقط با مبلغ کم در نظر گرفته شود.

سود اسمی
سود طرح را کنار سود سایر طرح‌های فعال ببینید. اگر عدد یک طرح به‌طور محسوسی از بقیه بالاتر است، آن را بیش‌تر به‌عنوان علامت «نیاز به بررسی دقیق‌تر ریسک» در نظر بگیرید، نه این‌که خودبه‌خود بهترین گزینه باشد.

نوع تضمین
اگر نوع تضمین روی کارت یا ابتدای صفحه ذکر شده است (ضمانت‌نامه بانکی، وثیقه، تعهد شرکت و …)، طرح‌هایی را در اولویت نگه دارید که نوع تضمین در آن‌ها روشن‌تر و از نظر شما معتبرتر است.

حداقل و حداکثر سرمایه‌گذاری و وضعیت جذب
حداقل مبلغ مشارکت را با بودجه‌ای که برای هر طرح در نظر گرفته‌اید مقایسه کنید. درصد تکمیل‌شدن طرح می‌تواند فقط یک نشانه کمکی باشد، نه معیار اصلی تصمیم.

در پایان این گام، باید به یک فهرست کوتاه از چند طرح منتخب برسید که با شرایط و محدودیت‌های شما سازگارتر هستند؛ انتخاب نهایی را در گام بعد و بعد از بررسی جزئیات انجام می‌دهید.

گام سوم: بررسی عمیق طرح‌های منتخب

حالا نوبت آن چند طرحی است که از فیلتر اولیه عبور کرده‌اند. در این مرحله باید سراغ جزئیات بروید و هر طرح را از چند زاویه اصلی ببینید:

• تیم و سابقه شرکت: چه کسانی پشت طرح هستند، در همین حوزه چه تجربه‌ای دارند و اگر قبلاً طرحی اجرا کرده‌اند، در بازپرداخت‌ها چطور عمل کرده‌اند.
• طرح توجیهی و مدل درآمدی: پول دقیقاً از کجا قرار است وارد پروژه شود، چه هزینه‌هایی وجود دارد، حاشیه سود چقدر واقع‌بینانه توضیح داده شده و آیا سناریوی محافظه‌کارانه هم در نظر گرفته شده یا فقط حالت ایده‌آل مطرح شده است.
• بازار هدف و ریسک‌های محیطی: اندازه و پایداری بازار، وضعیت رقبا، موانع ورود و ریسک‌هایی مثل نوسان قیمت مواد اولیه، وابستگی به واردات یا تغییرات مقررات.
• ساختار حقوقی و تضامین: نوع اوراق/گواهی شراکت، تعهدات ناشر در قرارداد، متن بیانیه ریسک، نوع و مبلغ تضامین و این‌که در صورت نکول، از نظر حقوقی چه مسیری برای پیگیری پیش‌بینی شده است.
• جریان وجوه و سناریوهای بازپرداخت: مسیر حرکت پول از سرمایه‌گذار به مجری و برعکس، زمان‌بندی پرداخت‌ها و این‌که در صورت تأخیر یا تمدید دوره، چه سناریوهایی در قرارداد دیده شده است.

در سکوهای تأمین مالی معتبر، همه این اطلاعات در صفحه معرفی هر طرح در اختیار شما قرار می‌گیرد؛ بخشی به صورت متن روی صفحه و بخشی هم در قالب فایل‌های پیوست مثل PDF طرح توجیهی، قرارداد، بیانیه ریسک و مستندات تضامین. اگر در صفحه طرح یا در این پیوست‌ها نتوانستید پاسخ شفاف برای این سؤال‌ها پیدا کنید، بهتر است آن پروژه را از گزینه‌های نهایی خودتان حذف کنید.

نکات مدیریت سرمایه هنگام سرمایه‌گذاری در طرح‌های تأمین مالی جمعی

برای خیلی‌ها اشتباه از همین‌جا شروع می‌شود؛ طرح خوب را درست انتخاب می‌کنند، اما کل پول را روی همان یک گزینه متمرکز می‌کنند. چند قاعده ساده می‌تواند ساختار سرمایه‌گذاری‌تان را منطقی‌تر کند:

۱. همیشه چند طرح داشته باشید، نه یک طرح
به‌جای این‌که تمام بودجه را روی یک پروژه بگذارید، آن را بین چند طرح در حوزه‌ها و سطح ریسک متفاوت پخش کنید. این کار باعث می‌شود مشکل‌دار شدن یک پروژه، کل سرمایه‌گذاری شما را زیر سؤال نبرد.

۲. هسته کم‌ریسک، حاشیه پُربازده بچینید
بدنه اصلی سرمایه را به طرح‌هایی با تضامین قوی‌تر و سود معقول اختصاص دهید و فقط بخش کوچک‌تری را وارد طرح‌های پربازده‌تر و پرریسک‌تر کنید. نسبت این دو بخش باید با ریسک‌پذیری و افق زمانی شما هماهنگ باشد، نه صرفاً با عدد سود روی صفحه.

۳. سقف هر طرح را تبدیل به قانون شخصی کنید
از قبل مشخص کنید حداکثر چه درصدی از بودجه تأمین مالی جمعی‌تان روی یک طرح واحد سرمایه‌گذاری می‌شود و به این عدد پایبند بمانید. این سقف، ترمز شما در برابر تصمیم‌های هیجانی است؛ حتی اگر با یک پروژه «خیلی جذاب» روبه‌رو شوید.

در عمل، هدف این است که اگر یک طرح برخلاف انتظار عمل کرد، باز هم بخش اصلی سرمایه و برنامه مالی شما سرِ جای خودش بماند.

اشتباهات رایج هنگام انتخاب طرح‌های تأمین مالی جمعی

این‌ها رایج‌ترین جاهایی هستند که سرمایه‌گذار ممکن است اشتباه کند؛ در ادامه هر کدام از این اشتباهات را بررسی خواهیم کرد. 

۱. انتخاب طرح فقط بر اساس بالاترین سود
یعنی کاربر فقط عدد سود را می‌بیند و می‌گوید «همین بهترین است»، بدون این‌که ببیند طرح چقدر ریسک دارد، چه کسب‌وکاری پشت آن است و اصلاً چطور قرار است این سود را بسازد.

 

۲. توجه‌نکردن به نوع تضمین (ضمانت‌نامه بانکی با تعهد شرکت یکی نیست)
اگر طرح «ضمانت‌نامه بانکی» داشته باشد، یعنی اگر مجری نتوانست پول را برگرداند، طبق قرارداد می‌توان از خود بانک پول را مطالبه کرد؛ پشت این قول، اعتبار بانک ایستاده است.
ولی وقتی فقط نوشته شده «تعهد شرکت» یا «تعهد سهام‌داران»، یعنی فقط خود شرکت یا صاحبانش قول داده‌اند پول را بدهند؛ اگر نتوانند یا نخواهند، باید وارد دعوای حقوقی با همان شرکت شوید و هیچ بانک یا نهاد قوی وسط نیست. برای همین، این دو نوع تضمین از نظر قدرت و امنیت، اصلاً قابل مقایسه نیستند.

 

۳. نخواندن قرارداد و بیانیه ریسک
کاربر خلاصه طرح و سود را می‌خواند، اما بخش مهمی مثل شرایط تأخیر، امکان تمدید طرح، نحوه بازپرداخت در سناریوهای مختلف و ریسک‌های ذکرشده در قرارداد را رد می‌کند. دقیقاً همان‌جا نوشته شده «اگر اوضاع طبق برنامه پیش نرفت چه می‌شود».

 

۴. سرمایه‌گذاری با پولی که قبل از سر رسید دوره به آن نیاز دارید
مثلاً با پول اجاره، قسط، شهریه یا هزینه درمان وارد طرحی می‌شود که تا پایان دوره عملاً به آن دسترسی ندارد. در این حالت، یک تأخیر ساده در بازپرداخت می‌تواند برای او بحران واقعی درست کند.

 

۵. گذاشتن بخش زیادی از پول روی یک طرح یا یک صنعت
به‌جای این‌که پول را بین چند طرح در حوزه‌های مختلف پخش کند، بیشتر بودجه‌اش را روی یک پروژه (مثلاً فقط یک طرح کشاورزی یا فقط یک طرح تولیدی) می‌گذارد. اگر همان یک پروژه دچار مشکل شود، کل سرمایه‌گذاری‌اش تحت فشار قرار می‌گیرد.

سخن پایانی

سرمایه‌گذاری در طرح‌های تأمین مالی جمعی، در مقایسه با بسیاری از گزینه‌های پرنوسان، جزو سرمایه‌گذاری‌های پرریسک محسوب نمی‌شود؛ هرچند کاملاً بدون ریسک هم نیست. در اغلب طرح‌ها سود از ابتدا تضمین نمی‌شود و به عملکرد واقعی پروژه بستگی دارد، اما به دلیل وجود تضامین حقوقی، اصل سرمایه طبق قرارداد تحت پوشش قرار دارد و در سناریوی ناموفق، ریسک اصلی بیش‌تر به از دست رفتن بخشی از سود یا تأخیر در پرداخت مربوط می‌شود، نه از بین رفتن کل سرمایه.

با این حال، نوع و کیفیت تضامین در هر پروژه متفاوت است و باید متن قرارداد و بیانیه ریسک هر طرح با دقت خوانده شود. در یکتاکراد اطلاعات مربوط به مدل کسب‌وکار، ریسک‌ها و نوع تضامین هر پروژه به صورت شفاف در اختیار شما قرار می‌گیرد و می‌توانید با تکیه بر همین چارچوب ارزیابی، فقط روی طرح‌هایی سرمایه‌گذاری کنید که هم از نظر سطح ریسک برایتان قابل قبول است و هم با هدف و توان مالی شما تناسب دارد.